Kerkdiensten:  

10-11-2024

09.30 uur
Hervormde kerk
Ds. P.J. Lok (gezinsdienst)

10-11-2024

19.00 uur
Hervormde kerk
Ds. H. de Jong

Orgel

Historisch overzicht en restauratie van het Proper orgel

Voordat er een orgel in deze kerk was waren er zogeheten voorzangers. Dit was vaak de hoofd-onderwijzer die meestal ook koster was. Zijn traktement was in 1839 ƒ 15,-, per jaar oplopend tot ƒ 93,- in 1890. Maar in 1891 kwam daar verandering in. Toen kon dankzij een schenking van de familie Jan en Johanna van der Voort- Wor uit Zwolle een nieuw orgel gebouwd worden door de Kamper orgelbouwer Jan Proper. 

Hervormde kerk ZalkOp zondag 6 september van dat jaar, waarin Ds. A. Klein voorging, werd het orgel in gebruik genomen met als preekthema de tekst uit Kolossenzen 3 vers 16b: ‘….leert elkander, met psalmen en lofzangen en geestelijke liederen, zingende de Heer met aangenaamheid in uw hart…’. 

Omdat er nog geen elektriciteit was bediende een balgtreder de blaasbalg. Hij kreeg een vergoeding van ƒ 10,- per jaar, terwijl de organist ƒ 75,- per jaar verdiende. Het orgel functioneerde vele decennia prima, maar begon eind jaren vijftig van de vorige eeuw toch veel tekenen van verval en luchtlekkages te vertonen. Alleen onderhoudswerk was dus niet meer genoeg. Er werd gezocht naar een ’kerkorgelspecialist’. Tijdens de kerkenraadsvergadering van 31 maart 1960 las Ds. De Haan voor dat dhr. Dirk Janszoon Zwart uit Rotterdam advies gaf bij orgelrestauraties. Dhr. Zwart werd daarna als adviseur benoemd. 

Hervormde kerk ZalkDe Fa. G.A.C. de Graaf uit Amsterdam voerde in 1961/1962 de restauratie uit. Dit kwam echter meer neer op een ombouw dan een restauratie, mede omdat men het orgel graag wilde ‘verbarokkiseren’; ‘romantische’ orgels waren ‘uit’. Het orgel werd daarom ook uitgebreid met een Mixtuur 4 sterk 1 1/3’, die op een kantsleep kwam te staan. Ondanks de goede bedoelingen was de technische kwaliteit van het hele werk helaas niet best. Het stemmen en onderhoud door De Graaf ging door tot ca. 1971. Daarna kreeg de fa. Hendriksen & Reitsma uit Nunspeet het orgel in onderhoud. In 1978 meldden zij alweer dat er veel lekkages waren. In 1982 maakten zij weer melding van de slechte staat van het orgel n.l. …uw orgel ziet er van uit de kerk nog fraai uit; de orgelkast is geschilderd in een warm aandoende tint, helaas is het met het inwendige van uw orgel minder goed gesteld en dat vindt niet zozeer zijn oorzaak in normale slijtage en ouderdomsverschijnselen, maar meer in een drastische aanpak bij de vorige restauratiewerkzaamheden waarbij het orgel voor een deel onherkenbaar verminkt is…! Helaas, maar waar. 

Hervormde kerk ZalkDe tijd was kennelijk nog niet rijp, want in de volgende jaren werd alleen noodzakelijk onderhoud gepleegd. Totdat in 1989 een voorlopig rapport bij de Orgelcommissie van de Ned.Herv.Kerk werd aangevraagd. Gecomitteerde Aart van Beek vermeldde o.a.:...het orgel te Zalk kan worden beschouwd als één der laatste instrumenten uit de nog ambachtelijke Overijsselse orgelbouwtraditie van de negentiende eeuw…! Eindelijk kreeg het orgel weer de waardering die het toekomt en van die tijd af staat de orgelrestauratie op het beleidsprogramma! Daarom is in 1990 Stef Tuinstra uit Bedum als adviseur benoemd om de restauratie voor te bereiden. Allereerst werd acuut noodzakelijk grootonderhoud uitgevoerd aan de inzakkende frontpijpen. Omdat er in die tijd echter geen overheidssubsidie mogelijk blijkt heeft het tot 2003 moeten duren voordat de fa. Reil uit Heerde de principeopdracht krijgt om het orgel te restaureren. Vanaf dat moment is gewerkt aan een goed financieringsplan, zijn aanvullende subsidies aangevraagd en is ten behoeve van een goed restauratieplan nog aanvullend onderzoek gedaan. 

Na demontage is vooral grondig onderzoek gedaan hoe de beide windladen er vóór de restauratie van 1960 in detail uitzagen en hoe het orgel in de kast opgesteld stond. Het orgel is bijna volledig hersteld naar de situatie van 1891. Wel kon een deel van de mechanieken uit 1962 zinvol worden ingepast. In plaats van de Mixtuur van 1962 is een Cornet 4 sterk op het hoofdwerk geplaatst, waarbij de kantsleep kon worden verwijderd. Ook is een tremulant toegevoegd. De Bourdon 16 vt op het hoofdwerk heeft twee standen gekregen, waardoor het mogelijk is het register apart als enigszins vrije pedaalstem te gebruiken. Verder is er een oude, maar volledig gerestaureerde magazijnbalg (met dubbelvouw) geplaatst van ongeveer eenzelfde grootte en bouw als de oorspronkelijke balg. De motorkist is daarom buiten het orgel geplaatst. Alle registerknoppen zijn nu benut, ook die met voorheen blanco registerplaatjes. 

Op 27 april 2006 is het contract met de orgelmakers getekend. Zondag 7 september 2008, precies 118 jaar later dan in 1891, was de laatste zondag waarop het orgel in de situatie van vóór de restauratie nog werd bespeeld. Daarom is er toen een opname gemaakt van koor-, gemeentezang en orgelspel. In de week daarop is het orgel gedemonteerd en, met uitzondering van de kast, naar de werkplaats in Heerde vervoerd. Op 29 april 2009 is de gemeente weer bijeen om het orgel terug te ontvangen en hopen we dat het dan …tot in lengte van dagen een begeleider en inspirator mag zijn van de Gemeentezang Soli Deo Gloria voor deze en komende generatie….! 

Dispositie van het orgel na restauratie:

Hoofdwerk Bovenwerk
Prestant: 8 voet Principal: 8 voet
Bourdon: 16 vt Doesfluit: 8 vt
Holpijp: 8 vt Viola di Gamba: 8 vt
Octaaf: 4 vt (groot octaaf gecomb. met Doesfluit)
Roerfluit: 4 vt Voix Celeste: 8 vt Discant
Quint: 3 vt Speelfluit: 4 vt
Octaaf: 2 vt  
Trompet: 8 vt (gehalveerd)  
Cornet: 4 sterk  

Alle registers zijn origineel van 1891, de Cornet is van Reil (2009).

Nevenregisters: 

  • Windlosser
  • Opliggende tremulant (hele werk)
  • Wisselkoppel pedaal aan hoofdwerk/bovenwerk
  • Manuaal koppel
  • Piano Forte trede

De Bourdon 16’ heeft twee functies: in 1e stand alleen C-d0; 2e stand volledig klinkend.
Manuaalomvang: C – f’’’ (54 toetsen); Pedaalomvang C – d’ (27 toetsen) 

Organistenlijst Zalk en Veecaten

J. Overdorp 1891-1896
O. Barendsen 1869-1907
G. Jonkman 1907-1945
T. v. Gelder 1945-1962
E. Koersen 1962-1975
J. Rook 1965-1969
J.W. Gunnink 1967-1969
G. Fiks 1969-1979
D. v.d. Stouwe 1975-1992
W. Kanis 1980-1985
D. Sleurink 1981-2019
J. Snel 1986-1990
M. v.d. Knijff 1990-2008
S. de Zwaan 1990-2009
H. Doorneweerd 1997-heden
B. Gelderman 1998-2008
B. Ruitenberg-Schutte 2002-2005
M.H. ten Brinke 2006-heden
W. Kanis 2008-heden
S. v.d. Steege-Snel 2008-heden
A. v.d. Berg 2010-heden

 

Nieuws

Agenda